چطور انتقاد رو بشنویم و احساس بدی نداشته باشیم؟
مهارتهای واقعی برای برخورد سالم با انتقاد
انتقاد شنیدن همیشه راحت نیست. گاهی یه جمله کوتاه میتونه احساس ارزش شخصیمون رو زیر سؤال ببره؛ ولی آیا راهی هست که بشه بدون ناراحتی و عصبانیت، نقد شنید و رشد کرد؟ تو این مقاله دقیقا قراره همینو بگیم! تلاش کردیم براساس پژوهشهای روانشناسی شناختی و فرهنگی، بگیم چطور شنیدن انتقاد رو به فرصتی برای پیشرفت شخصی تبدیل کنی، نه یه تهدید برای عزتنفست! پس تا آخر این مقاله با من همراه باش!
چرا شنیدن انتقاد اینقدر سخته؟
طبق مقاله How to Receive Criticism وقتی کسی از ما انتقاد میکنه، مغز ما (بهویژه سیستم لیمبیک) ممکنه اون رو بهعنوان تهدید پردازش کنه؛ یعنی احساس خطر، تحقیر یا حتی شرم رو بهمون القا کنه، بدون اینکه واقعاً از قصد طرف مقابل اطلاعی داشته باشه! احتمالاً تو هم تجربه کردی که در مقابل انتقاد یکی از واکنش های زیر رو دادی:
- فوراً حالت دفاعی گرفتی: “منظورت چیه؟”
- توجیه کردی: “خب تقصیر من نبود…”
- جبهه گرفت یا رنجیدی: “واقعاً لازمه اینو بگی؟”
اینا مکانیسم طبیعی ذهن ماست؛ اما اگر این مکانیسمهای دفاعی رو مدیریت نکنیم، چیزی از حرف اصلی طرف مقابل دستگیرمون نمیشه و نمیتونیم به وسیله این انتقاد رشد کنیم.
شنیدن فعال
حالا سوال اینجاست که چطوری میتونیم این احساسات و واکنش ها رو مدیریت کنیم. یکی از این روش ها شنیدن فعاله. بیشتر ما تو مکالمهها منتظریم نوبتمون بشه تا حرف بزنیم، پس در واقع به حرف طرف مقابل گوش نمیکنیم و فقط به اینکه قراره چی بگیم و کی نوبت گفتن ما میشه توجه داریم. این در حالیه که اگه قراره انتقاد رو به نردبان رشد تبدیل کنیم باید سعی کنیم کامل به حرفای طرف مقابلمون گوش کنیم. اگه بخوام ساده بگم شنیدن فعال چندتا ویژگی داره:
- وسط حرف کسی نپری.
- فکر نکنی «چی جواب بدم؟».
- با زبان بدن یا چشمهات نشون بده داری توجه میکنی.
- حرفش رو به زبان خودت بازتاب بده (paraphrase) که نشون بدی متوجه شدی.
وقتی از تبدیل به یه شنونده فعال بشی چندتا اتفاق خوب برات میافته؛ مثلاً مطمئن میشی درست شنیدی و برداشتت از حرفای طرف مقابل اشتباه نبوده. از طرف دیگه طرف مقابلت حس شنیدهشدن پیدا میکنه و اگه حتی انتقاد تندی هم بهت داشته سعی میکنه با بیان بهتری بهت بگه و اینطوری پذیرش اون انتقاد (اگر درست بوده باشه) برات راحت تر میشه.
نداشتن حالت دفاعی!
قبل از هر چیز باید متوجه باشی که فکر بقیه الزاماً مساوی با واقعیت نیست! در واقع اگه کسی به شما انتقادی داره باید حواست به این موضوع باشه که این ممکنه واقعی نباشه پس قرار نیست فکر اون شخص تو رو به هم بریزه. این فقط ذهنیت اون شخصه و ممکنه اشتباه باشه پس نباید همون لحظه اون ذهنیت رو مساوی واقعیت قرار بدی و از خودت دفاع کنی.
کافیه لحظهای که نقد میشنوی یک فاصله ذهنی بگیری و به خودت یادآوری کنی که این ذهنیت و فکر اون شخصه و تو ممکنه واقعا این صفت ها رو نداشته باشی، حتی اگه داشته باشی هم خیلی اتفاق خوبی رخ داده که داری متوجه میشی و میتونی برطرفش کنی. پس آرامش خودت رو حفظ کن تا رشد کنی!
پاسخ مؤثر
تو بخش قبل گفتیم برای رشد کردن و شنیدن انتقاد به روش فعال نباید وارد حالت دفاعی بشی. حالا سوال اینجاست که چطوری باید واکنش بدی؟ جالبه که بیشتر افراد بعد از شنیدن نقد یا سکوت میکنن (یخ میزنن)، یا گارد میگیرن و وارد حالت دفاعی میشن. این در حالیه که یه راه سوم موثر و حرفهای هم هست که میتونه خیلی کمک کنه. این پاسخ موثر سه مرحله و گام کلیدی داره:
- تشکر محترمانه: نشون میده صحبت های طرف مقابل رو جدی گرفتی و بهش احترام گذاشتی.
- سؤال روشنکننده: اگه چیزی واضح نیست، بپرس.
- اقدام مشخص: بگو چه کاری قراره انجام بدی یا چه تغییری در ذهنت شکل گرفته.
اینجا یه موضوع بسیار مهم موجود داره که باید بهش توجه کنی. این اقدامات برای وقتیه که یه شخص مهم تو زندگیت ازت انتقاد میکنه. اگه یه رهگذر ازت انتقاد کرد کافیه مرحله اول رو انجام بدی و حتی گاهی دیگه به اون انتقاد فکر هم نکنی. چرا که احتمالاً اون شخص تو رو نمیشناسه و خیلی انتقادش پایه و اساسی نداره.
بازتاب شخصی
اینجا مهمترین مرحله بعد از شنیدن انتقاده. حتی اگر همهی مراحل قبل رو عالی انجام بدی، چیزی که واقعاً باعث رشدت میشه، «تأمل شخصی» بعد از اون مکالمهست. یعنی به اون نقد فکر کنی و سعی کنی به یه سری سوالات پاسخ بدی:
- این نقد چی به من نشون داد؟ دقیقا در مورد کدوم ویژگی من بود؟
- آیا درک جدیدی از رفتارم به دست آوردم؟
- آیا نیازه در درونم چیزی رو تغییر بدم؟
- میخوام چی رو تغییر بدم؟
- چطوری باید این ویژگی رو تغییر بدم؟
نکته مهم اینجاست که به همه این سوالات با عزت نفس و آرامش کامل پاسخ بدی. این آرامش باعث میشه بتونی به این سوالات پاسخهای واقعی بدی و اگه واقعا مشکلی وجود داره درکش کنی. اینطوری میتونی به سمت حل اون مشکل قدم برداری و تا حد امکان کاهشش بدی یا به طور کامل حلش کنی. البته که ممکنه گاهی هم به این نتیجه برسی که هیچکدوم از حرفای طرف مقابلت درست نبوده و تو چنین ویژگیای نداری که باز هم با داشتن عزت نفس میتونی از انتقاد عبور کنی.
چطور بفهمیم انتقاد سازندهست؟
همونطور که تو بخش قبلی هم به این موضوع اشاره کردم گاهی ممکنه انتقاد طرف مقابل درست نباشه. تو این بخش میخوام کمی بیشتر پیش برم و بگم گاهی ممکنه افراد از انتقاد برای تحقیر یا بد جلوه دادن شخصیت شما استفاده کنن! جالب اینجاست که تشخیص این دو حالت خیلی هم ساده نیست و باید کمی بیشتر بهش دقت کنی. در ادامه برخی از ویژگی های نقد سازنده و مخرب رو برات آوردم.
نقد سازنده:
- تمرکزش روی رفتار یا عملکرده، نه شخصیت
- هدفش بهبود و کمکه
- لحن محترمانه و پیشنهادی داره
- دقیق و مستند به مثال یا شاهده
- فضای گفتگو فراهمه و تو هم میتونی نظرت رو بگی
- معمولا در جمع بیان نمیشه
نقد مخرب یا تحقیرآمیز:
- به صورت کلی و مبهمه
- تو رو مضطرب، دلسرد و سرخورده میکنه.
- نقاط قوت رو به طور کامل نادیده میگیره.
- شخصیتمحوره و راجع به یک ویژگی خاص نیست.(“تو همیشه بیعرضهای!”)
- بدون راهکار یا نیت واضح برای کمک
- معمولا در جمع بیان میشه
جالبترین نکته ای که شاید تو این مبحث وجود داشته باشه اینه که گاهی به خصوص تو فرهنگ ما انتقاد ترکیبی از هر دو حالته. یعنی گاهی انتقادی میشنوی که بعضی از ویژگی های هر دو دسته انتقاد رو داره. اینجا شاید بهتر باشه به جای اینکه به دنبال دسته بندی باشی سعی کنی محتوای انتقاد رو درک کنی و اگر واقعا بهت کمک میکنه گام هایی که گفتم رو برای رشد خودت برداری.
جمعبندی
انتقاد ممکنه هر شخصی رو بهم بریزه و هیچکس از اول بلد نیست خیلی راحت با انتقاد کنار بیاد و تو این زمینه هم تابآوری داشته باشه؛ ولی این هم مثل بقیه مهارت ها، یادگرفتنیه. فقط کافیه تمرین کنی و ذهنیتت رو نسبت به انتقاد تغییر بدی. البته تو این راه حتماً این چندتا نکته رو به یاد داشته باش:
- نقد لزوماً تهدید نیست میتونه فرصتی برای رشدت باشه.
- شنیدن فعال، اولین گام رشده.
- فاصله گرفتن ذهنی، واکنشت رو سالمتر میکنه.
- پاسخ مؤثر، فضا رو سازنده نگه میداره و به طرف مقابل هم یاداوری میکنه که تو واقعا میخوای رشد کنی.
- تامل و تفکر شخصی، تو یه محیط آروم، روند رشدت رو کامل میکنه.
- مرز بین نقد واقعی و تحقیر رو بشناس و اگه نیازه دفاع از خودت رو با احترام انجام بده.
تا حالا تجربهای از نقد داشتی؟ خیلی خوشحال میشم اگه سوالی ذهنت رو درگیر کرده یا تجربهای در این زمینه داری باهام به اشتراک بذاری. شاید این تجربه چراغ راه زندگی یکی دیگه شد.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
